Retko bi ko pomislio da vi{e od sto godina stara glavna administracija Beograda mo`e da predstavqa prvorazredni istorijski izvor koji se pri tome ~ita kao uzbudqiv roman. Istorija prestonice i istorija Srbije prepoznaje se iz fonda Uprave grada Beograda kao razmena, spajawe i antagonizam doga|aja, stanovni{tva i kultura u vremenima sumwi i nada koje prate ra|awe moderne srpske dr`ave. Kratko ocrtavawe istorijata ovog fonda, koji se ~uva u Istorijskom arhivu Beograda, u periodu od 1837. do 1944. godine treba zapo~eti sa Upraviteqstvom varo{i Beograda koje je osnovano Zakonom o op{tinama 1839. godine. Od 1870. godine mewa ime u Uprava varo{i Beograda da bi se, od 1890. godine, definisala u nazivu Uprava grada Beograda. Nadle`nost Uprave bila je upravno-policijska do 1850. godine, a Policijska uredba i Policijski zakon dali su joj te iste godine i upravno-sudsku vlast koju je imala sve do 1889. godine. Razvoj institucija, koje simboli~no prati promena pojma varo{i u pojam grada, najzna~ajnije je utemeqena u reorganizaciji Uprave 1860. godine kada je Beograd prvi put podeqen na {est kvartova: varo{ki, dor}olski, palilulski, terazijski, savamalski i vra~arski. Kvartovi su predstavqali odeqewa Uprave, imali su svoju kancelariju i najnu`niji broj ~inovnika. Uprava je imala `andarmeriju koja je brojala 120 qudi i 15 kowanika. Vi{i neposredni organ Upravi bilo je Ministarstvo unutra{wih dela, a ni`i Op{tina grada Beograda i to sve do 1903. godine. Kao nadzorni organ Op{tine, Uprava je imala niz du`nosti iz raznih oblasti u koje su, izme|u ostalih, spadale i prosveta, izgradwa, zdravstvo i socijalno starawe. Za vreme Prvog svetskog rata Uprava nije delovala, ali je ponovo profunkcionisala nakon ujediwewa 1918. godine, u Kraqevini Srba, Hrvata i Slovenaca, da bi definitivno prestala sa radom nakon oslobo|ewa Beograda 1944. godine. U kratak opis fonda Uprave grada Beograda treba uneti i podatak da je wegov obim 458,70 du`nih metara, da obuhvata 390 kwiga i 3182 kutije gra|e. Ali kako sa`eto iskazati istoriju `ivota i smrti, slobode i ropstva, identiteta i kulture koju obuhvata pola kilometra dokumenata ili nekoliko miliona pojedina~ nih istorijskih izvora? Mo`da u nepretencioznoj formi, pukim nabrajawem. Tako se, na primer, uvidom u dokumenta mogu saznati podaci o dinasti~koj smeni Obrenovi}a i Kara|or|evi}a 1840, Vu~i}evoj buni 1842, Katanskoj buni 1844, do008 ga|ajima iz 1848, Svetoandrejskoj skup{tini 1858, bombardovawu Beograda 1862, ubistvu kneza Mihaila 1868, sukobima s Turcima do wihovog isterivawa. Podjednako zna~ajni za istoriju dru{tva su i podaci o socijalnom, ekonomskom i kulturnom stawu grada, o komunalnom ure|ewu, o zanatima, esnafima, trgovcima, {kolama, o putuju}im pozori{nim i muzi~kim trupama, Narodnom pozori{ tu ili o zdrastvenom stawu stanovni{tva i ustanovama u kojima su se le~ili, o apotekama, tako|e. Nabrajati se mo`e i daqe, pogotovo kada su u pitawu dokumenta iz prve polovine 20. veka. Posve je jasno i sa ovoliko podataka, za{to je fond Uprave grada Beograda kulturno dobro neprocewive vrednosti ili, kako glasi wegova zakonska definicija, kulturno dobro od izuzetnog zna~aja. Takva oficijelna ocena fonda bi}e jo{ jasnija ako se ima u vidu da su burna, uglavnom ratna vremena, istorije Beograda ostavila generacijama koje su dolazile mali broj sa~uvanih dokumenata ili, u najboqem slu~aju, mogu}nost da istoriju svog grada i dr`ave rekonstrui{u po dokumentima iz arhiva Dubrovnika, Be~a, Istanbula i drugih evropskih gradova. Zato je pitawe za{tite fonda Uprave grada Beograda bilo i ostalo prvorazredno kulturno pitawe dr`ave Srbije i grada Beograda. Na prvi pogled, jedna jasno odre|ena definicija podrazumevala je, bez ostatka, promociju i za{titu gra|e koju sadr`i ovaj fond. To se u praksi, me|utim, nije dogodilo. Vi{edecenijska omamqenost «kapilarnom istorijom» komunisti~ ke partije, u kojoj je zaboravqeno na postojawe svega {to joj je prethodilo, marginalizovala je pitawe za{tite i publikovawa gra|e popularno definisane kao gra|anska istorija. U veoma ozbiqnoj kritici rada arhivskih institucija u prethodnom periodu mo`e se, kao jedan od primera devastacije istorijskih dokumenata, navesti i sudbina fonda Uprave grada Beograda. Iako je fond u Istorijski arhiv Beograda priman u periodu od 1955. do 1976. godine sre|en je sa analiti~ kim inventarom do 1859. godine. Mikrofilmovana je samo gra|a Specijalne policije i Bawi~kog logora iz perioda Drugog svetskog rata. Fond je, u me|uvremenu, po~eo rapidno da propada. Procene stru~waka arhivista ukazivale su na katastrofalni podatak da je oko 60% dokumenata napadnuto gqivicama i da }e uskoro od wega ostati samo pra{ina. Ukratko komentarisano, u jednom virtuelnom svetu ideologija koje su trajale do kraja 20. veka i sama istorija Beograda i Srbije postajala je, tako|e, virtuelna kategorija. Bez pretenzija da obele`imo Novo Vreme, ali sa idejom da vratimo istoriju u okriqe autonomne nauke, da vratimo kulturu woj samoj, Istorijski arhiv Beograda je 2002. godine izradio projekt spa{avawa fonda Uprave grada Beograda. Na istom poslu na{li su se, ovoga puta, Skup{tina grada Beograda, wen Izvr{ni odbor i Sekretarijat za kulturu, renomirani istori~ari i arhivisti. Kwiga koja je pred Vama samo je deo na{eg zajedni~kog poku{aja da spasimo fond koji je jedini temeq istorije na{eg grada, koji je polazna osnova za razumevawe 009 srpskog dru{tva u procesu konstituisawa moderne srpske dr`ave 19. i po~etka 20. veka. Sukcesivno objavqivawe dokumenata iz fonda Uprave grada Beograda samo su deo te akcije. Istovremeno se mikrofilmuje gotovo 3 miliona dokumenata, sre|uje arhivisti~ki celokupan fond i ubrzano le~e, konzerviraju i restauriraju wegova dokumenta. U tom, bez ikakvog preterivawa, kulturnom poduhvatu velikih razmera, ideja za{tite kulturnih dobara ove zemqe definisana je kao prioritetna potreba uspostavqawa temeqa sopstvenog dostojanstva u mi{qewu istorije kao celovite slike. Prva kwiga, koja obuhvata period od 1837. do 1841. godine, ne zove se slu~ajno @iveti u Beogradu. Pod tim naslovom bi}e, uostalom, objavqene i sve slede}e kwige gra|e koje }e oslikati istorijski vrtlog grada Prestonice kroz sudbine wegovih `iteqa, kroz istoriju „malog ~oveka“. Vide}e se ubrzane promene koje }e disciplinovati wegove `iteqe, vide}e se primeri su`ivota razli~itih religija, vera, kultura i nacija. Vide}e se, uostalom, jedan grad Individua kao {to je mo`da Pariz i Wujork. Vide}e se da je Beograd jedinstven u istoriji Srbije, a po mnogo ~emu i biv{e jugoslovenske dr`ave. Mo`da }e istorijski vrtlog Beograda izgledati kao susret antagonisti~kih struja, {to u velikoj meri u procesu wegove modernizacije on to i jeste, ali }e ~itaoci shvatiti da one u wegovoj istoriji postaju me|usobno uskla|ene da bi na kraju stvorile jedan posve originalan oblik i uspe{no jedinstvo razli~itosti. Istorijski arhiv Beograda zahvaquje Skup{tini grada Beograda na velikoj finansijskoj i moralnoj podr{ci u izdavawu ove kwige i spa{avawu fonda Uprave grada Beograda. Zahvaqujemo se i na{im kolegama istori~arima, ne samo kao prire|iva~ima ove kwige, ve} i kao istinskim promotorima na{e kulturne ba{tine i novog mi{qewa istorije koje nije utemeqeno u mitskoj slici, ve} realnosti svakodnevnice. Re~ je, dakle, o novom pravcu srpske istoriografije koji se bavi dru{tvenom istorijom izlaze}i iz tradicionalnog obrasca mi{qewa, po uzoru na veliku francusku istoriografsku {kolu Anala. Istorijski arhiv Beograda poziva Vas da zajedno otkrijemo na{ grad, da mislimo Beograd ne kao pro{lost, nego da mislimo sada{wost po~ev{i od pro{losti.